اهميت رياضيات تنها در اين نيست كه ملكه علوم است و زبان علم و در بسياري از رشته ها كاربرد دارد، بلكه اهميت آن در اين است كه ذهن را شفاف مي كند و قدرت خلاقيت را بالا مي برد
صنعت ما هنوز به جايي نرسيده كه به رياضيدان احتياج داشته باشد. صنعت ما غالبا صنعت مونتاژ است و تا زماني كه صنعت بومي نشود به رياضيدان نياز مبرمي ندارد.
اشاره:
در اسفند سال ۱۳۸۰ كميته ملي پيشبرد رياضيات با تدوين و ارائه «طرح كلان بررسي مسائل رياضيات كشور» و تقديم آن به رياست جمهوري، ضمن اظهار نگراني از آينده رياضيات كشور، بازنگري، بازسازي و نوسازي مؤلفه هاي اين صنعت را ضروري و توجهات موضعي و مقطعي به اين مقوله مهم را ناكافي دانست. در گزارش مقدماتي وضع رياضيات ايران، كه توسط كميته اي شش نفره تهيه شد، ضمن اشاره به امكانات بالقوه و بالفعل، كاستي هاي پيش روي اين علم مادر در كشورمان مورد اشاره قرار گرفت:
ضعف دانش آموزان كشور در تجزيه و تحليل مفاهيم رياضي براساس نتايج مطالعات جهاني رياضيات (TIMSS)، نسبت پايين استاد به دانشجو در اين رشته، كم توجهي جامعه به اهميت رياضيات، ضعف نظام گزينش دانشجو براي رشته رياضيات در دانشگاههاي كشور و... از جمله كاستي هاي موجود و پيش روي علم رياضيات در كشورمان بود كه گزارش كميته بر آن تأكيد مي ورزيد. كميته مزبور ضرورت سرمايه گذاري در زمينه رياضيات و لزوم عمومي ساختن اين علم مادر را از جمله چالش هاي پيش روي آن در كشور ما ذكر كرد و در عين حال به رشد چشمگير رياضيات طي ۷۰ سال گذشته در ايران اذعان داشت.
چندي پيش انجمن رياضي ايران، طرح اعطاي «جايزه بهزاد» را به نام دكتر مهدي بهزاد (از بنيانگذاران اين انجمن) از مرحله تصويب گذراند و در پي آن اين استاد با سابقه كشورمان، در مراسم سومين همايش چهره هاي ماندگار، تنها به لوح تقدير اكتفا نمود و جايزه ارزنده خود را به انجمن رياضي تقديم كرد. به تعبير دكتر بهزاد رياضيات حاصل تلاش ژرف انديشاني است كه به تبيين پديده هاي طبيعي و غيرطبيعي جهان هستي مي پردازند، به پرسش هاي مجرد و عملي پيش روي بشريت به صورتهاي نظري يا الگوريتمي پاسخ مي دهند و وقوع حوادث را عالمانه پيشگويي مي كنند. به زعم رئيس سابق انجمن رياضي ايران، در حال حاضر رياضيات ايران بر سكوي پرتاب قرار گرفته و با قدري توجه و حمايت جدي از سوي مسئولان به جايگاه درخور شأن خود خواهد رسيد . به همين بهانه و به مناسبت برگزاري دهه رياضيات (اول تا دهم آبان)، با دكتر بهزاد به گفت وگو نشستيم:
فرايند رشد و تكوين رياضيات را در كشور و وضعيت حال حاضر اين رشته را چطور ارزيابي مي كنيد؟
با نگاهي به تاريخچه رياضيات در كشورمان بايد گفت: از رياضيات ايران باستان اطلاع چنداني در دست نيست ولي مي توان گفت بناي ساختمانهايي چون تخت جمشيد و اداره امپراطوري هايي چون هخامنشي و ساساني، بدون استفاده از رياضيات پيشرفته آن زمان ميسر نبوده است. پس از اين دوران، دوران طلايي ايراني- اسلامي( از قرن نه تا هجدهم ميلادي) فرا مي رسد.
در اين چند قرن، تعداد زيادي رياضي دان، دانشمند، شيمي دان و بسياري از متخصصان ديگر پا به مرحله ظهور گذاشتند و پس از حدود يكصد سال ترجمه، با تأليف بسيار ارزنده به پيشبرد مرزهاي دانش كمك كردند.
در حدود قرن شانزدهم ميلادي، يعني حدود ۲۰۰ سال قبل از پايان اين دوره، آثار ركود در علم ظاهر و دوره اي از جهالت و ظلمت بر اين مملكت حكمفرما شد. خردستيزان حتي از تدريس رياضيات و فلسفه و منطق در مدارس و نظاميه ها جلوگيري مي كردند، در حالي كه در اروپا، رنسانس افتخار مي آفريد و ما در خواب غفلت بوديم.تا اينكه با تأسيس دارالمعلمين عالي به عنوان اولين مؤسسه آموزش عالي كشور روندي جديد آغاز شد، اما جاي تأسف بود كه تمامي معلمان رياضي اين مؤسسه غيرايراني بودند و اين نشان دهنده آن است كه ۷۵ سال پيش حتي يك استاد ايراني كه با رياضيات روز آشنا باشد وجود نداشته است.
متعاقب اين رخداد فرخنده، دانشگاه هاي متعددي در استان ها تأسيس شد و حتي قبل از انقلاب در يك دانشگاه دوره دكترا نيز داير گرديد.با
فرارسيدن انقلاب اسلامي دراثر جنگ تحميلي، تحريم ها و بسياري از مسائل ديگر و گاه ندانم كاري ها، از رشد علم بويژه توليد رياضيات كاسته شد. ولي خوشبختانه ديري نپاييد كه شكوفايي آغاز گرديد؛ به طوري كه در حال حاضر در ۱۷ دانشگاه دوره هاي دكترا داير است و فارغ التحصيلان اين دوره ها به طور متوسط از وضع نسبتاً خوبي برخوردارند. علاوه بر اين، دانش آموزان و دانشجويان ممتاز اين رشته در مسابقات داخلي و بين المللي افتخار مي آفرينند.
در حال حاضر تعداد زيادي از رياضي دانان ايراني در كشورهاي دنيا به تدريس و تحقيق مشغولند و تعداد قابل توجهي شهرت جهاني دارند.
در مجموع از نظر من، در حال حاضر وضع رياضيات ايران، بالفعل و بالقوه خوب است و رياضيات ايران بر سكوي پرتاب قرار گرفته است. اين مطلب، البته در زمينه هاي بسياري صادق است و لذا بنده اعتقاد دارم كه دوره طلايي ايراني- اسلامي ديگري در حال تكوين است.
قرار گرفتن بر سكوي پرتاب علمي در رشته اي مثل رياضيات، بي شك نيازمند ايجاد زير ساخت هاي لازم، توسعه دانشگاهها و مسائل زيربنايي ديگر است. شما بر چه اساس چشم انداز آتي و شرايط كنوني اين رشته را در كشورمان چنين ارزيابي مي كنيد!
علاوه بر اطلاع شخصي از كم و كيف فعاليت ها، به عنوان شاهد به ديدگاههاي چند استاد برجسته خارجي اشاره مي كنم: «پروفسور ميشل والد اشميت» رئيس انجمن رياضي فرانسه كه ۲۹ مرداد ماه امسال براي دو هفته به ايران آمده بود، در مورد وضعيت اين رشته در كشور ما مي گويد: «... يكي از جنبه هاي قوي رياضيات ايران وجود انجمن رياضي بسيار فعال است كه در آن رياضي دانان خوب با علاقه مندي فعاليت مي كنند.
... ما در پاريس تنها دو موزه علم داريم و در خارج از اين شهر چيزي شبيه به خانه هاي رياضياتي كه در ايران وجود دارد نداريم. به نظر من ايران با مشكلي كه بر سر راه كشورهاي پيشرفته قرار گرفته و نمي توانند دانشجويان و دانش آموزان خوب را جذب رشته هاي علمي كنند مواجه نخواهد شد.»
همچنين پروفسور «ريچارد براولدي» از دانشگاه ويسكانسين آمريكا، كه براي شركت در كارگاهي در پژوهشگاه دانش هاي بنيادي به ايران سفر كرده بود، معتقد است: «... از نظر علمي، فرهنگي و ملاقات هاي دوستانه براي من چنان خاطره اي پديد آمد كه ساليان متمادي از نظرم محو نخواهد شد. مقاله هايي كه ايرانيان ارائه كردند، مطمئناً سطح بسيار بالاي رياضيات ايران را نشان مي دهد.به علاوه بسياري از سخنرانان جوان بودند. لذا مي توان نتيجه گرفت كه سطح رياضيات ايران در آينده از اين هم بالاتر خواهد بود...»
به خاطر اين دلايل و دلايل عديده ديگر، بايد براي اين رشته برنامه ريزي جدي صورت بگيرد و از آن حمايت شود.
اهميت رياضيات تنها در اين نيست كه ملكه علوم است و زبان علم و در بسياري از رشته ها كاربرد دارد، بلكه اهميت آن در اين است كه ذهن را شفاف مي كند، قدرت خلاقيت را بالا مي برد و گفتمان را تسهيل مي سازد و از آنجا كه مردم ايران به داشتن عواطف لطيف و احساسات شهرت دارند، چنانچه اين ويژگي را با چاشني منطق عجين نكنند مسلماً راه به جايي نخواهيم برد و لذا بايد بر روي رياضيات سرمايه گذاري كنيم و عمومي كردن آن را وجهه همت قرار دهيم. قطعاً هزينه اين سرمايه گذاري نسبتاً اندك و بازدهي آن زياد و مطمئن خواهد بود.
يكي از شاخصه هاي رشد علمي در يك رشته، ميزان توليدات و به طور مثال، مقالات علمي مندرج در مقالات بين المللي است. از اين نظر آيا مي توان گفت در رشته رياضيات به وضعيت مطلوبي رسيده ايم؟
به طور دقيق در اين خصوص اطلاع ندارم. اما مي دانم توليد ما نسبتاً خوب است و استادان و فارغ التحصيلان مقاطع دكتراي رياضي از سطح علمي خوبي برخوردارند و مقالات خوبي هم تأليف مي كنند.
آيا مي توان گفت از نظر رشد علمي در رشته رياضيات به عنوان يك رشته مادر به جايي رسيده ايم كه پاسخگوي نياز جامعه و بخش هاي توليدي، خدماتي و صنعتي باشيم؟
صنعت ما هنوز به جايي نرسيده كه به رياضيدان احتياج داشته باشد. صنعت ما غالباً، صنعت مونتاژ است و تا زماني كه صنعت بومي نشود، به رياضيدان نياز مبرمي ندارد.
در اينجا بايد اشاره كنم كه علي رغم همه پيشرفت ها و امكانات بالقوه و بالفعل، كاستي هاي پيش روي رياضيات كشور فراوانند. مقوله اي كه به آن اشاره كرديد، يكي از كاستي ها است. همان طور كه در گزارش مقدماتي وضع رياضيات ايران آمده، صرف نظر از كيفيت، نسبت تعداد استاد رياضي به دانشجوياني كه درس رياضي مي گيرند، بسيار كم است و از سويي مردم و دست اندركاران به اهميت پويايي رياضيات كمتر توجه دارند و از آن به قدر كافي حمايت نمي كنند.
اشاره خوبي كرديد به ميزان اندك توجه جامعه به اهميت و پويايي رياضيات. آيا انجمن رياضي ايران سهمي در افزايش اين توجهات داشته و آيا اصولاً نظرات اين انجمن به عنوان نهادي با قدمت ۳۲ سال و حدود سه هزار عضو، در تصميم سازيهاي رسمي براي توسعه اين رشته به مشاركت گرفته مي شود؟
انجمن در زمينه هايي چون برگزاري كنفرانس هاي علمي، عمومي كردن اين علم، همكاريهاي بين المللي و... گام هاي خوبي برداشته، ضمن آنكه حدود سه سال پيش طرحي از سوي انجمن تهيه و به رياست محترم جمهوري پيشنهاد شد كه بر اساس آن «شوراي عالي رياضيات» زير نظر شخص رييس جمهور تشكيل شود. اين طرح به تأييد رييس جمهور هم رسيد و ايشان خطاب به سه عضو كابينه خود: وزير علوم، وزير آموزش و پرورش و رييس سازمان مديريت و برنامه ريزي، دستور صريح براي بررسي دادند. جلسات متعددي هم تشكيل شد اما متأسفانه به هيچ نتيجه اي نرسيد و طرح با اين توجيه كه چنانچه شوراي عالي رياضيات تشكيل شود مي بايست در ساير علوم هم انجام شود، تصويب نشد.
يعني انجمن عملاً در برنامه ريزيها و تصميم گيريها مشاركت داده نمي شوند؟
انجمن به عنوان شخصيت حقوقي قبل از انقلاب براي تنظيم برنامه هاي درسي (حدود سال ۱۳۵۳) قراردادي با وزارت علوم منعقد كرد كه مبلغ آن حدود ۲۸۰ هزار تومان بود. براي اين كار كميته هايي تشكيل و اساس برنامه هاي درسي فعلي در آن زمان ريخته شد ولي از آن زمان به بعد به طور جدي نقشي در برنامه ريزيهاي كلان ايفا نكرده است. البته افراد به صورت شخصي به همكاري دعوت مي شوند. مثلاً در كميته ملي سال جهاني رياضيات انجمن نماينده داشته ولي اينها كافي نيست.
سالهاست بحثي تحت عنوان عمومي كردن رياضيات در كشور ما مطرح است. تا چه حد به اين هدف رسيده ايم. زيرساخت هاي لازم براي تحقق اين منظور كدامند؟
با توجه به اهميت رياضيات به عنوان بخش مهمي از علوم پايه و تأثير آن در زندگي فردي و اجتماعي و نيز جهت بالا بردن قدرت خلاقيت و تقويت ذهن، رياضيات بايد عمومي شود. براي عمومي كردن اين رشته، نيازمند سرمايه گذاري جدي و برنامه ريزي درست هستيم.
بخش رياضيات كشور ما بايد متولي داشته باشد. اين بخش حمايت مالي مي خواهد. وزارت آموزش و پرورش بايد برنامه هاي درسي خود را جدي كند و هر چند صباح با تغيير يك وزير، برنامه هاي درسي مخصوص برنامه رياضي را نبايد به سرعت تغيير دهد. بايد بهترين متخصصان را براي برنامه ريزي و تدوين كتاب و آموزش معلمان استخدام كند. مسأله كنكور با شرايط فعلي بايد تغيير كند. در حال حاضر دانشجويي كه وارد مي شود، غالباً قادر نيست افكار خود را به صورت مكتوب انتقال دهد.
به اين منظور انجمن رياضي ايران، ده روز اول آبان ماه هر سال را دهه رياضيات نام نهاده و برنامه هاي متنوعي را براي آن تدوين كرده است. امسال نخستين سال بزرگداشت اين دهه است و اميد مي رود در سالهاي آينده برنامه ها جذاب تر و متنوع تر شوند.
به نظر شما در حال حاضر براي توسعه اين علم نياز به چه زيرساخت هاي فكري و فرهنگي داريم؟ آيا اساساً به اهميت رياضيات در سطوح مختلف جامعه پي برده ايم؟
براي اين امر، قطعاً بايد مردم و بويژه برنامه ريزان و صاحبان قدرت، به اين نتيجه برسند كه رياضيات مهم است و زيربنايي. بايد يك بار تكليفمان را مشخص كنيم كه رياضيات مي خواهيم يا نمي خواهيم. به نظر من تشكيل همان شوراي عالي براي نظارت و هماهنگي اين بخش، بهترين راهكار است. شورايي كه براي حمايت از اين علم و مراودات بين المللي برنامه ريزي كند.
يعني هنوز تكليف ما در اين زمينه با خودمان مشخص نيست؟
در واقع مسئولان ما شخصاً به تمامي اين واقعيت ها اذعان دارند، اما موقع تخصيص بودجه به خاطر گرفتاريها و محدوديت اعتبارات در عمل موضع ديگري مي گيرند.
در پايان اجازه مي خواهم از «همشهري دانشجو» براي فرصتي كه همزمان با دهه رياضيات در اختيار من گذاشت تا به اين زبان علم بپردازم صميمانه سپاسگزاري كنم.
منبع: همشهری آنلاین سال 1382
مقاله ی مرتبط:
بزرگداشت دکتر مهدی بهزاد در سی و ششمین کنفرانس ریاضی کشور
خلاصه ای از فعالیت های علمی دکتر بهزاد
نویسنده: امید علی شهنی کرم زاده
دانلود مقاله
بازگشت به اول صفحه
